Hướng dẫn phương pháp đọc kết quả xét nghiệm máu

Phương pháp đọc kết quả xét nghiệm máu hay nước tiểu là điều bạn cần khi đi khám sức khỏe bởi các bác sĩ vẫn hay chỉ định người bệnh đi làm xét nghiệm máu và xét nghiệm nước tiểu. Thế nhưng trường hợp chuyên gia không giải thích thì bạn cũng không khả năng hiểu được những chỉ số trên kết quả xét nghiệm có ý nghĩa gì. Mời các bạn cùng theo dõi bài viết dưới đây để cùng tìm cho rằng về cách đọc kết quả xét nghiệm máu.

I. Các THÀNH PHẦN CỦA CÔNG THỨC MÁU

- WBC (White Blood Cell – Số lượng bạch cầu trong một nguy cơ tích máu):

Giá chữa thường nằm trong khoảng từ 4.300 đến 10.800 tế bào/mm³, tương đương với số lượng bạch cầu tính theo đơn vị quốc tế là 4.3 tới 10.8 x 109tế bào/l.

Tăng trong viêm nhiễm, bệnh lý máu ác tính, các nhóm bệnh bạch cầu...; giảm trong thiếu máu bởi bất sản, thiếu hụt vitamin B12 hoặc folate, nhiễm khuẩn...

Giá trị thường nằm trong khoảng từ 4.300 đến 10.800 tế bào/mm3.

- RBC (Red Blood Cell – Số lượng hồng cầu (hoặc erythrocyte count) trong một thể tích máu):

Giá chữa trị thường nằm trong khoảng từ 4.2 tới 5.9 triệu tế bào/cm³, tương đương với số lượng hồng cầu tính theo đơn vị quốc tế là 4.2 tới 5.9 x 1012tế bào/l.

Tăng trong mất nước, chứng tăng hồng cầu; giảm trong thiếu máu.

- HB hay HBG (Hemoglobin – Lượng huyết sắc tố trong một thể tích máu):

Hemoglobin là một loại phân tử protein có trong hồng cầu chuyên chở oxy và tạo màu đỏ cho hồng cầu.

Giá chữa thay đổi phụ thuộc giới tính, thường nằm trong khoảng từ 13 tới 18 g/dl đối với nam và 12 tới 16 g/dl đối với nữ giới (tính theo đơn vị quốc tế tương ứng là 8.1 – 11.2 millimole/l và 7.4 – 9.9 millimole/l).

Tăng trong mất nước, bệnh tim và bệnh lý phổi; giảm trong thiếu máu, chảy máu và các phản ứng dẫn đến tan máu.

- HCT (Hematocrit – Tỷ lệ khả năng tích hồng cầu trên khả năng tích máu toàn bộ):

Giá điều trị thay đổi dựa giới tính, thường nằm trong khoảng từ 45 tới 52% đối với nam và 37 đến 48% đối với con gái.

Tăng trong những rối loạn dị ứng, chứng tăng hồng cầu, hút thuốc lá, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, căn bệnh mạch vành, ở trên núi cao, mất nước, chứng giảm lưu lượng máu; giảm trong mất máu, thiếu máu, thai nghén.

- MCV (Mean corpuscular volume – thể tích trung bình của một hồng cầu):

Giá chữa trị này được lấy từ HCT và số lượng hồng cầu. Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 80 đến 100 femtoliter (1 femtoliter = 1/1triệu lít).

Tăng trong thiếu hụt vitamin B12, thiếu acid folic, căn bệnh gan, nghiện rượu, chứng tăng hồng cầu, suy tuyến giáp, bất sản tuỷ xương, xơ hoá tuỷ xương; giảm trong thiếu hụt sắt, hội chứng thalassemia và những căn bệnh hemoglobin khác, thiếu máu trong các bệnh mạn tính, thiếu máu nguyên hồng cầu, suy thận mạn tính, nhiễm độc chì.

- MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin – Số lượng trung bình của huyết sắc tố có trong một hồng cầu):

Giá chữa này được tính bằng kỹ thuật đo hemoglobin và số lượng hồng cầu. Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 27 đến 32 picogram.

Tăng trong thiếu máu tăng sắc hồng cầu bình thường, chứng hồng cầu hình tròn truyền khá lớn, sự có mặt của những yếu tố ngưng kết lạnh; giảm trong bắt đầu thiếu máu thiếu sắt, thiếu máu nói chung, thiếu máu đang tái tạo.

- MCHC (Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration – Nồng độ trung bình của huyết sắc tố trong một khả năng tích máu):

Giá điều trị này được tính bằng kỹ thuật đo giá trị của hemoglobin và hematocrit. Giá chữa bình thường nằm trong khoảng từ 32 đến 36%.

Trong thiếu máu tăng sắc: hồng cầu bình thường, chứng hồng cầu hình tròn truyền lớn, sự có mặt của các yếu tố ngưng kết lạnh.

Trong thiếu máu đang tái tạo: có thể bình thường hoặc giảm do giảm folate hoặc vitamin B12, xơ gan, nghiện rượu.

- PLT (Platelet Count – Số lượng tiểu cầu trong một khả năng tích máu):

• Tiểu cầu không phải là một tế bào hoàn chỉnh, mà là những mảnh vỡ của các tế bào chất (một thành phần của tế bào không chứa nhân hoặc thân của tế bào) từ những tế bào được tìm nhận thấy trong tủy xương.
• Tiểu cầu đóng vai trò sống còn trong quá trình đông máu, có tuổi thọ trung bình là 5 đến 9 ngày.
• Giá điều trị thường nằm trong khoảng từ 150.000 tới 400.000/cm³ (tương đương 150 – 400 x 109/l).
• Số lượng tiểu cầu quá thấp sẽ gây nên mất máu. Số lượng tiểu cầu quá cao sẽ bắt nguồn cục máu đông, làm cản trở mạch máu, gây đột quỵ, nhồi máu cơ tim, nghẽn mạch phổi, tắc nghẽn mạch máu...
• Tăng trong các rối loạn tăng sinh tuỷ xương, bệnh lý bạch tăng tiểu cầu vô căn, xơ hoá tuỷ xương, sau chảy máu, sau phẫu thuật cắt bỏ lách..., gây những bệnh viêm.
• Giảm trong ức chế hoặc thay thế tuỷ xương, những chất hoá trị liệu, phì đại lách, đông máu trong lòng mạch rải rác, những kháng khả năng tiểu cầu, ban xuất huyết sau truyền máu, giảm tiểu cầu tại miễn dịch đồng loại tại trẻ nhỏ...

Lymphocyte giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng.

- LYM (Lymphocyte – Bạch cầu Lymphô):

Lymphocyte giúp thân thể chống lại nhiễm trùng. Có rất nhiều nguyên do làm giảm lymphocytes như: giãm miễn nhiễm, nhiễm HIV/AIDS, Lao, sốt rét, ung thư máu, ung thư hạch...

Giá chữa bình thường nằm trong khoảng từ 20 tới 25%.

- MXD (Mixed Cell Count – tỷ lệ pha trộn tế bào trong máu):

Mỗi loại tế bào có một lượng % nhất định trong máu. MXD thay đổi tùy thuộc vào sự tăng hoặc giảm tỷ lệ của từng loại tế bào.

- NEUT (Neutrophil – Tỷ lệ bạch cầu trung tính):

Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 60 đến 66%. Tỷ lệ tăng tương đối cao cho nhận thấy nhiễm trùng máu.

Tăng trong nhiễm khuẩn cấp, nhồi máu cơ tim cấp, stress, ung thư, bệnh bạch cầu dòng tuỷ; giảm trong nhiễm virus, thiếu máu bất sản, các thuốc ức chế miễn dịch, xạ chữa...

- RDW (Red Cell Distribution Width – Độ phân bố hồng cầu):

Giá trị này càng cao nghĩa là độ phân bố của hồng cầu thay đổi càng khá nhiều. Giá chữa trị bình thường nằm trong khoảng từ 11 đến 15%.

RDW bình thường và:

• MCV tăng, gặp trong: thiếu máu bất sản, trước căn bệnh bạch cầu.
• MCV bình thường, gặp trong: thiếu máu trong những nhóm bệnh mạn tính, mất máu hoặc tan máu cấp tính, bệnh enzym hoặc căn bệnh hemoglobin không thiếu máu.
• MCV giảm: thiếu máu trong những căn bệnh mạn tính, bệnh thalassemia dị hợp tử

RDW tăng và:

• MCV tăng: thiếu hụt vitamin B12, thiếu hụt folate, thiếu máu tan huyết do miễn dịch, ngưng kết lạnh, bệnh bạch cầu lympho mạn.
• MCV bình thường: thiếu sắt giai đoạn sớm, thiếu hụt vitamin B12 giai đoạn sớm, thiếu hụt folate giai đoạn sớm, thiếu máu tại căn bệnh globin.
• MCV giảm: thiếu sắt, sự phân mảnh hồng cầu, nhóm bệnh HbH, thalassemia.

- PDW (Platelet Disrabution Width – Độ phân bố tiểu cầu):

Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 6 đến18 %.

Tăng trong ung thư phổi, bệnh lý hồng cầu liềm, nhiễm khuẩn huyết gram dương, gram âm; giảm trong nghiện rượu.

- MPV (Mean Platelet Volume – nguy cơ tích trung bình của tiểu cầu trong một khả năng tích máu):

Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 6,5 tới 11fL.

Tăng trong nhóm bệnh tim mạch, tiểu đường, hút thuốc lá, stress, nhiễm độc tại tuyến giáp...; giảm trong thiếu máu bởi bất sản, thiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ, hoá chữa trị liệu ung thư, bạch cầu cấp...

- P- LCR (Platelet Larger Cell Ratio – Tỷ lệ tiểu cầu có kích thước lớn):

Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 150 tới 500 G/l (G/l = 109/l).

II. Kỹ thuật ĐỌC KẾT QUẢ SINH HÓA MÁU

GLUCOSE là đường trong máu. Giới hạn bình thường từ 4,1-6,1 mnol/l.

1. GLU (GLUCOSE): đường trong máu. Giới hạn bình thường từ 4,1-6,1 mnol/l. Hiện tượng vượt quá giới hạn cho phép thì tăng hoặc giảm con đường máu. Tăng trên giới hạn là người có thể cao về bị bệnh tiểu đường.

2. SGOT & SGPT: Nhóm men gan

Giới hạn bình thường từ 9,0-48,0 với SGOT và 5,0-49,0 với SGPT. Hiện tượng vượt quá giới hạn này chức năng thải độc của tế bào gan suy giảm. Nên hạn chế ăn các chất thức ăn, nước uống làm cho gan khó hấp thu và hệ quả đến chức năng gan như:
những chất mỡ béo động vật và rượu bia và những nước uống có gas.

3. Nhóm MỠ MÁU: Bao gồm CHOLESTEROL, TRYGLYCERID, HDL-CHOLES, LDL-CHLES

Giới hạn bình thường của những yếu tố nhóm này như sau:

• Giới hạn bình thường từ 3,4-5,4 mmol/l với CHOLESTEROL.
• Giới hạn bình thường từ 0,4-2,3 mmol/l với TRYGLYCERID.
• Giới hạn bình thường từ 0,9-2,1 mmol/l với HDL-Choles.
• Giới hạn bình thường từ 0,0-2,9 mmol/l với LDL-Choles.

Trường hợp 1 trong những yếu tố trên đây vượt giới hạn cho phép thì có khả năng tương đối cao trong các nhóm bệnh về tim mạch và huyết áp. Riêng chất HDL-Choles là mỡ tốt, hiện tượng khá cao nó hạn chế gây xơ tắc mach máu. Nếu CHOLESTEROL quá khá cao kèm theo có tương đối cao huyết áp và LDL-Choles cao thì khả năng tai biến, đột quỵ bởi huyết áp cao. Nên hạn chế ăn những thực phẩm chứa phần lớn chất mỡ béo và cholesterol như: phủ tạng động vật, trứng gia cầm, tôm, cua, thịt bò, da gà... Tăng cường vận động khả năng thao. Uống thêm rượu tỏi và theo dõi huyết áp thường xuyên.

4. GGT: Gama globutamin, là một yếu tố miễn dịch cho tế bào gan. Bình thường trường hợp chức năng gan tốt, GGT sẽ có rất kém ở trong máu (Từ 0-53 U/L). Khi tế bào gan phải làm việc quá mức, thể thải độc của gan bị kém đi thì GGT sẽ tăng lên -> Giảm sức đề kháng, miễn dịch của tế bào gan thấp đi. Dễ dẫn tới suy tế bào gan. Nếu với người có nhiễm SVB trong máu mà GGT, SGOT & SGPT cùng tăng thì cần thiết phải sử dụng thuốc bổ trợ tế bào gan và tuyệt đối không uống rượu bia trường hợp không thì khả năng tạo nên VGSVB là tương đối lớn.

5. URE (Ure máu): là sản phẩm thoái hóa quan trọng nhất của protein được thải qua thận.

Giới hạn bình thường: 2.5 - 7.5 mmol/l.

6. BUN (Blood Urea Nitrogen) = ure (mg) x 28/60; đổi đơn vị: mmol/l x 6 = mg/dl.

• Tăng trong: nhóm bệnh thận, ăn số đông đạm, sốt, nhiễm trùng, tắc nghẽn con đường tiểu...
• Giảm trong: ăn ít đạm, căn bệnh gan nặng, suy kiệt...

BUN: là nitơ của ure trong máu.

Giới hạn bình thường 4,6 - 23,3 mg/dl. -≫ Bun = mmol/l x 6 x 28/60 = mmol/l x 2,8 (mg/dl).

• Tăng trong: suy thận, suy tim, ăn số đông đạm, sốt, nhiễm trùng..
• Giảm trong: ăn ít đạm, nhóm bệnh gan khá lớn..

7. CRE (Creatinin): là sản phẩm đào thải của thoái hóa creatin phosphat tại cơ, lượng tạo thành căn cứ khối lượng cơ, được lọc qua cầu thận & thải ra nước tiểu; cũng là thành phần đạm ổn định nhất không tùy vào chế độ ăn -> có giá điều trị xác định chức năng cầu thận.

Giới hạn bình thường: nam 62 - 120, con gái 53 - 100 (đơn vị: umol/l).

• Tăng trong : nhóm bệnh thận, suy tim, tiểu con đường, tăng huyết áp vô căn, NMCT cấp...
• Giảm trong : có thai, sản giật...

8. URIC (Acid Uric = urat): là sản phẩm chuyển hóa của base purin (Adenin, Guanin) của ADN & ARN, thải phổ biến qua nước tiểu.

Giới hạn bình thường: nam 180 - 420, nữ 150 - 360 (đơn vị: umol/l).

Tăng trong:

• Nguyên phát: vì sản xuất tăng, tại bài xuất giảm (tự phát) -> liên quan các men: nhóm bệnh Lesh Nyhan, Von Gierke..
• Thứ phát: bởi sản xuất tăng (u tủy, căn bệnh vảy nến..), tại bài xuất giảm (suy thận, dùng thuốc, xơ vữa động mạch..).
• nhóm bệnh Gout (thống phong): tăng acid uric/ máu có khả năng kèm nốt tophi tại khớp & sỏi urat ở thận.

Giảm trong: căn bệnh Wilson, thương tổn tế bào gan..

9. KẾT QUẢ MIỄN DỊCH

• Anti-HBs: Kháng nguy cơ chống vi rút viêm gan siêu vi B trong máu (ÂM TÍNH < = 12 mUI/ml).
• HbsAg: vi rút viêm gan siêu vi B trong máu (ÂM TÍNH).

10 điều liên quan đến xét nghiệm máu chuyên gia thường không nói cho người bệnh

1. Bác sĩ thường bỏ qua những thông tin tốt

Theo đúng thông lệ, chuyên gia cần trao đổi về kết quả xét nghiệm với bệnh nhân, tuy nhiên phần lớn người vẫn duy trì quan niệm “không có thông tin nào là tốt cả” nên họ đã im lặng. Nếu xét nghiệm máu toàn bộ (CBC), xét nghiệm sinh hóa, cholesterol (mỡ máu) nằm trong giới hạn bình thường, bác sĩ thường sẽ không nói, hiện tượng có cũng chỉ gửi kết quả mà không có bình luận.

Theo những chuyên gia thuộc Viện tim phổi và Huyết học quốc gia Mỹ, ngay cả khi kết quả xét nghiệm bình thường, giới chuyên môn cũng nên trao đổi cho bệnh nhân hiểu để giải quyết khâu tư tưởng, giúp người bệnh an tâm, phấn khởi phối hợp phòng ngừa và chữa bệnh bệnh lý đạt hiệu quả khá cao hơn.

2. Giới hạn bình thường tại nam và chị em không giống nhau

Giá điều trị bình thường của các xét nghiệm có khả năng khác nhau tại hai giới, dù ở cùng độ tuổi. Ví dụ, Số lượng hồng cầu trong máu thường ở trong giới hạn 5 – 6 triệu tế bào/microliter đối với phái mạnh nhưng kém hơn tại phái nữ giới, nhất là nhóm nữ giới mãn kinh. Đối với nhóm mãn kinh, chỉ số này chỉ đạt 4 – 5 triệu tế bào.

3. Kết quả xét nghiệm máu có ý nghĩa khác nhau tùy thuộc trên độ tuổi

Mức bình thường hemoglobin, một chỉ số đánh giá thiếu máu, cũng khác nhau theo tuổi tác, nhất là ở trẻ nhỏ và người to lớn. Đối với trẻ nhỏ, hemoglobin tại mức 11 – 13 gram/dl (g/dl) được coi là bình thường, trong khi đó tại phái mạnh là 13,5 – 17,5 g/dl, tại nhóm phụ nữ trưởng thành là 12 – 15,5 g/dl. Khá nhiều chỉ số khác cũng có giới hạn bình thường chệnh lệch nhau theo độ tuổi.

4. Kết quả xét nghiệm “dương tính” không phải là thông tin tích cực

Một số xét nghiệm như xét nghiệm máu tế bào hình liềm, xét nghiệm HIV, xét nghiệm viêm gan B, kết quả được coi là “dương tính” khi xuất hiện thấy các chất tạo bệnh, ADN hoặc protein. Trong các tình trạng này, kết quả xét nghiệm dương tính có nghĩa người trong cuộc có khả năng bị bệnh hoặc đã tiếp xúc, phơi nhiễm nguồn gây nhóm bệnh trong quá khứ.

5. Kết quả xét nghiệm “âm tính” thường là thông tin tốt lành

Kết quả xét nghiệm “âm tính” không phải là xấu hay “tiêu cực”. Một xét nghiệm âm tính có nghĩa không phát hiện cho rằng chất gây bệnh lý hoặc một yếu tố thể đối với nếu sức khỏe hiện ở. Khi xét nghiệm máu để kiểm tra nhóm bệnh truyền nhiễm, hay xét nghiệm máu nhanh để nhận biết nhóm bệnh viêm gan C, trường hợp kết quả là âm tính có nghĩa tốt lành, không có bằng chứng của nhiễm trùng.

6. Kết quả xét nghiệm “dương tính” giả đôi khi vẫn có

Đôi khi kết quả trả về là dương tính, tuy nhiên thực tế bạn không hề có căn bệnh theo ý nghĩa dương tính, đây gọi là dương tính giả. Chính vì thế để đảm bảo độ chính xác, người ta phải xét nghiệm khá nhiều lần, tại có nhiều cơ sở để đối chứng. Chẳng hạn như riêng xét nghiệm HIV nhanh, thì kết quả dương tính giả khá điển hình. Ví dụ trong những cộng đồng nơi có tỉ lệ 1% dân số bị nhiễm vi rút, thì cứ 10 xét nghiệm nhanh HIV có tới 2 là dương tính giả.

7. Và… có cả những kết quả xét nghiệm “âm tính” giả

Trong thực tế, kết quả xét nghiệm máu âm tính giả đôi khi vẫn xảy ra, tức là người có bệnh lý thế nhưng kết quả trả về không xuất hiện ra. Ví dụ, bệnh nhân viêm gan B trong vài tuần đến vài tháng đầu khi xét nghiệm HbsAg (một xét nghiệm xuất hiện viêm gan B thường dùng) vẫn cho kết quả âm tính. Do nguyên do này, việc xét nghiệm lại là cần thiết, nhất là nhóm người liên tục tiếp xúc với nguồn di truyền nhiễm.

8. Kết quả xét nghiệm giữa các cơ sở y tế không thống nhất

Theo bộ phận Quản lý Thực – Dược Mỹ (FDA), việc tham chiếu kết quả xét nghiệm giữa các cơ sở y tế là chuyện của mỗi cá nhân và chỉ dùng cho mục đích tham khảo. Kết quả không thống nhất giữa các phòng xét nghiệm không phải là không nguy cơ, bởi kết quả xét nghiệm còn dựa vào rất nhiều yếu tố cũng như đặc điểm từng phòng xét nghiệm.

9. Kết quả xét nghiệm bất thường đôi khi không phải tại mắc bệnh

trường hợp kết quả thử nghiệm máu nằm ngoài phạm vi cho phép thông thường sẽ được kết luận là bị bệnh hoặc bị rối loạn. Tuy nhiên cũng có những tình trạng bất thường là nhất thời, không phải tại bị bệnh. Ví dụ, nếu xét nghiệm glucose (đường huyết) mà không nhịn ăn hoặc đã uống rượu trong đêm hay sử dụng thuốc thì kết quả tại thời điểm đó có khả năng sẽ là bất thường.

10. Sai sót từ con người

Mặc dù “đọc” sai kết quả trong xét nghiệm máu hiếm khi xảy ra, tuy nhiên trong thực tế vẫn tồn tại. Đa số nguyên do, kể cả chủ quan lẫn khách quan và đôi khi chuyên gia không nói cho người bệnh nhận thấy. Trong đó có sai lầm của phổ biến con người, bao gồm người bệnh lẫn chuyên gia. Ví dụ như vì tình trạng nhầm mẫu máu của người này với người kia, lấy mẫu máu không đúng cách, và cả ở khâu vận chuyển, lưu giữ mẫu máu trước khi xét nghiệm v.v.

Cuối cùng, bạn cũng cần cho rằng rõ rằng xét nghiệm máu không phải là vạn năng, nó chỉ phản ánh được một góc của bức tranh tổng nguy cơ về sức khỏe con người. Để đánh giá hiện tượng trạng sức khỏe tổng khả năng cần sự khai thác thông tin, thăm khám toàn thân tỉ mỉ và đa số phương pháp thăm dò khác. Hy vọng các thông tin trên đây sẽ giúp bạn có thêm thấy biết về những xét nghiệm thường được làm nhất mỗi khi đến cơ sở y tế.